Mowa o historii i dziedzictwie kultury materialnej górnictwa, energetyki, budownictwa wodnego i stoczni odrzańskich, rzemiosła i produkcji zbrojeniowej. Wiele miejsca poświęcamy tym razem dziejom lotnictwa polskiego, podobnie jak Niepodległą liczącym już sobie 100 lat. Odegrało ono znakomitą rolę w odbudowie państwa polskiego, wykształceniu jego granic, w integracji i zjednoczeniu społeczeństwa polskiego wokół idei narodowej, w promocji wolnej Polski i jej przemysłu na arenie międzynarodowej.

Lista światowego dziedzictwa,  dzieł o wyjątkowej, powszechnej wartości dla ludzkości ustanowiona została w 1972 roku Konwencją w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego UNESCO. Dzisiaj obejmuje ok. 1100 obiektów w 165 państwach. W Polsce na listę wpisano 15 dzieł, w tym dwa kultury technicznej. To Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach oraz Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i w Bochni. Na wpis oczekuje dalsze 5 obiektów, w tym Kanał Augustowski i Krzemionki – pradziejowe kopalne krzemienia.
Tutaj przybliżamy kilkanaście dzieł Europy, wśród których znajdujemy również pomniki dziedzictwa budownictwa wodnego. To Grand Hornu i podnośnie Kanału Centralnego w Belgi, Huta Vitkovice w Czechach, Canal du Midi i Pond du Gard we Francji, Stary Port Rotterdamu w Holandii, Węzeł wodny w Henrichenburgu i dortmundzkie Zeche Zollern II/IV w Niemczech, petersburska Nowa Holandia i wyspy Sołowieckie w Rosji, przełomy Dunaju i system hydrotechniczny Dunaj-Cisa-Dunaj w Serbii, Banska Stiavnica w Słowacji, Crespi d’Adda i port Genui we Włoszech. Na liście dziedzictwa światowego powinien znaleźć się również Kanał Elbląski z wyjątkowymi w skali świata suchymi pochylniami. Stąd, czynimy tutaj wyjątek i przybliżamy znamienne dla Kanału budowle, nie tylko pochylnie, dzieł bowiem wyjątkowych, dokumentujących sztukę budownictwa wodnego świata znajdujemy tutaj więcej.

W dniach obchodów 100-lecia Niepodległej obchodzimy również stulecie Flotylli Rzecznych Polskiej Marynarki Wojennej. Rodziła się nie na morzu, ale na wodach śródlądowych Polski, na Wiśle i „morzu Pińskim”. W latach 1919-1920 stawała w obronie Wolnej Polski, opóźniając marsz bolszewickich hord ku Europie. Wniosła wkład w zatrzymanie ich na linii Wisły i odrzuceniu ku Rosji. Heroiczne karty zapisała także w dniach Wojny Polskiej 1939 roku, a wielu jej marynarzy odnalazło się na okrętach Polskiej Marynarki Wojennej w Wielkiej Brytanii, dając świadectwo Polski, Polski niezłomnej, nie ustępującej najeźdźcom.
Znajdziemy tutaj niemal 40 szkiców najwybitniejszych znawców problematyki flotylli rzecznych czasu II Rzeczypospolitej. Rekapitulują stan badań nad ich dziejami. Odsłaniają różne aspekty ich służby w czasie wojny i pokoju, kariery oficerów i marynarzy, przemiany na pulu organizacji i zadań flotyllom stawianych, infrastrukturę i materialną bazę ich działania, konstrukcję rzecznych okrętów wojennych i ich uzbrojenie, sięgając również ku doświadczeniom i działaniom flotylli obcych, francuskiej w Indochinach, Austrii, Jugosławii, Rumunii, Bułgarii na Dunaju, rosyjskich na Dwinie, Wołdze, Dnieprze i Dunaju. To też dziejom polskich flotylli rzecznych przydaje nowych kontekstów, otwierając i nowe pola badawcze.
Spotkanie historyków Polski, Ukrainy, Rosji, Austrii, Czech i Niemiec prowadzono w scenerii zabytkowych statków Muzeum Odry FOMT, jedynego holownika parowego utrzymanego na polskim śródlądziu, unikatowego dźwigu pływającego, barki „berlinki”, pchacza z usterzeniem typu gondolowego. Spotykając się na dziełach kultury technicznej wspólnych Polsce i Europie manifestowano tym kulturotwórcze role rzek, co też prowadziło ku kulturotwórczym rolom flotylli rzecznych II Rzeczypospolitej.

Prowadząc w dzieje pierwszej polskiej formacji lotniczej, powstałej przy I Korpusie Polskim gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego, autor przybliża kariery lotnicze jej personelu, pilotów, obserwatorów oraz żołnierzy służb naziemnych. Odsłania dziesiątki zapomnianych bohaterów, którzy u   progu   Niepodległości   przydawali   Polsce skrzydeł. Stawali w rzędzie twórców narodowych sił powietrznych. Ponad   niebem   Wielkopolski,   Śląska,   Pomorza,   Ukrainy, Wołynia, Białorusi i Litwy w boju wykuwali granice Wolnej Polski. Ich czyn skrywały dotychczas wojskowe archiwa Rosji i Polski, akta personalne,   wnioski   odznaczeniowe,   wojskowa   korespondencja, autor sięgał również ku czasopiśmiennictwu i biografistyce lotniczej Rosji i Polski, podnoszącej miejsce człowieka, świadka i twórcy historii.

Aeronautom, pilotom, obserwatorom lotniczym, mechanikom, żołnierzom służb naziemnych lotnictwa i aeronautyki wojskowej, szoferom, taborowym, stajennym, weterynarzom i lekarzom, urzędnikom wojskowym, tym wszystkim, którzy w różnych rolach służyli w siłach powietrznych państw – stron Wielkiej Wojny: Austro Węgier, Francji, Niemiec, Rosji, dedykujemy tę pozycję. Włączamy tu wszystkich polskiej narodowości, tych zakorzenionych na ziemiach po 1772 roku „zabranych”, tych polskiej diaspory, którym wolna Polska bezustannie się śniła i tych będących ofiarą procesów rusyfikacji czy germanizacji, tych którzy drogę ku Polsce w granicach po Wielkiej Wojnie ustalonych odnaleźli i tych, którzy z różnych powodów tutaj nie powrócili.Przywołujemy kariery lotnicze ok. 2000 Polaków, w zdecydowanej większości piśmiennictwu polskiemu nieznanych, tych służących w obcych armiach i tych, których wola czynu niepodległościowego skierowała ku polskim formacjom lotniczym powstającym od 1917 roku na Wschodzie i od progu 1918 w Armii Polskiej we Francji. Znajdujemy miejsce również i dla tych związanych z przemysłem zbrojeniowymi, także dla obcokrajowców miejscem urodzenia czy nauki bądź pracy przed wojną związanych z historycznymi ziemiami polskimi. Znajdujemy też miejsce dla lotników pochodzenia polskiego, rusyfikowanych, zgermanizowanych, czy innych, którzy asymilowali się w obcych im środowiskach Francji, Austrii, Niemiec czy Rosji i z czasem utożsamili się z ich kręgami kulturowymi. Nie wyłączamy przy tym lotników, którzy po wojnie nie podejmowali służby w lotnictwie Wojska Polskiego, także tych obcokrajowców, którzy urodzili się na ziemiach polskich, nawet jeśli pochodzili z rodzin odbywających tu służbę wojskową żołnierzy armii zaborczych. Wyjątek od reguły podawania biogramów lotników pochodzenia polskiego czynimy także dla tych, głównie Rosjan, którzy emigrując po wojnie ze swego kraju, za miejsce osiedlenia obrali Polskę.

Monografia batalionu traktowana jest na szerokim tle rozwoju techniki radarowej i historii wojsk radiotechnicznych Europy i Polski. Wrocławski batalion był największą tego typu formacją w Polsce, stąd jak w pigułce jego dzieje prowadzą ku opowieści o rozwoju i dziejach wojsk radiotechnicznych naszego kraju.

16 grudnia 1918 roku trzydziestu sześciu lotników złożyło na Polu Mokotowskim pierwszą przysięgę na wierność Rzeczypospolitej. Przedstawiamy ich biogramy, lotnicze kariery i drogi do Niepodległej Polski z sił powietrznych Rosji, Austro- Węgier, Niemiec i Francji.

Stanisław Januszewski, Muzeum Odry, FOMT, Wrocław 2017