U podstaw wszechstronnego zastosowania energii elektrycznej legło praktyczne opanowanie umiejętności wytwarzania prądu elektrycznego oraz metod jego przetwarzania i przesyłania. Historia ta liczy sobie niewiele ponad 100 lat i jeśli w tej perspektywie postrzegać poczniemy dzieje elektrowni wodnych Śląska pełniej uzmysłowimy sobie przemianę cywilizacyjną pozostającą i naszym, współczesnych, udziałem.
O wiele starszym, sięgającym starożytności, jest doświadczenie człowieka czerpania z siły wody dla napędu różnych urządzeń mechanicznych. Gdy siłę wody zastosowano dla produkcji energii elektrycznej pojawiła się elektrownia wodna. Pierwsza powstała w Godalming (Anglia) w 1881 r., kolejna w Appleton (USA) w 1882 r. W 1891 r. w Lauffen (Niemcy) zbudowano pierwszą elektrownię wodną produkującą prąd przemienny. Znaczący wkład w jej budowę wniósł Polak Michał Doliwo - Dobrowolski. Wkrótce powstały kolejne, m.in. na wodospadzie Niagara (1895) a przez wiele lat wzorem do naśladowania była elektrownia w Kubel koło St-Gallen w Szwajcarii zbudowana w latach 1898 - 1900 z udziałem Gabriela Narutowicza.
Najstarsze elektrownie na obszarze ziem polskich powstały niewiele później od pierwszych, bowiem już w latach 1894 - 1896 w śląskim Nowogrodzie Bobrzańskim i w pomorskiej Soszycy. Pierwsza przy młynie wodnym, druga przy tartaku, których właściciele połączyli turbiny napędzające maszyny młyńskie i traki z generatorami energii elektrycznej i zaczęli produkować prąd elektryczny nie tylko na potrzeby własne. Ich śladem szli dalsi, do początku XX w. wiele tradycyjnych siłowni wodnych (m.in. młynów, tartaków, papierni, foluszy), podjęło produkcję energii elektrycznej.
Nowych przesłanek rozwoju dostarczyła energetyka zawodowa, Z początkiem XX stulecia powstała elektrownia w Leśnej, najstarsza z zawodowych elektrowni wodnych na obszarze ziem polskich.
Program ochrony przeciwpowodziowej Podsudecia, skonstruowany przez prof. Otto Intze, konstruktora wieżowych zbiorników wodnych i wybitnego hydrotechnika, po katastrofalnych dla regionu powodziach 1888 i 1897 r., ustawa sejmu niemieckiego z 1900 r. określająca zasady finansowania i budowy systemu zabezpieczenia przeciwpowodziowego dolin rzecznych, stworzyły podstawy pod budowę na Śląsku zbiorników retencyjnych, służących również żegludze odrzańskiej i kompleksowo rozumianej gospodarce wodnej dorzecza.
W ciągu kilkunastu lat zbudowano kaskadę rzeki Bóbr ze zbiornikami w Siedlęcinie, Wrzeszczynie i największym w Pilchowicach. Na Kwisie, obok Leśnej, powstał zbiornik wodny Złotniki, uregulowano rzekę Kamienną, a dalej Bystrzycę, Nysę Łużycką i Nysę Kłodzką, na sudeckich dopływach Odry zbudowano szereg zbiorników przeciwpowodziowych suchych i przeciw rumowiskowych. Stworzono system sterowania falą powodziową, efektywny do dzisiaj.
Tam gdzie było to technicznie i ekonomicznie uzasadnione budowano również elektrownie wodne. Tak śladem Leśnej powstały elektrownie na Kwisie, Bobrze, Bystrzycy, Nysie Kłodzkiej i Łużyckiej, ma Odrze, z biegiem lat energetyka zawodowa przejmować i modernizować zaczęła niewielkie elektrownie funkcjonujące przy zakładach przemysłowych, włączać je do wspólnej, początkowo lokalnej sieci.
W pracach tych uczestniczyły firmy hydrotechniczne i elektrotechniczne o znaczących osiągnięciach i doświadczeniu; J M. Voith, Briegleb Hansen, Sachsenwerk, Siemens Schuckert Werke i Allgemeine Elektrizitäts Gesellschaft. Inwestycje przyciągały inżynierów niemieckich, austriackich i włoskich, wymieniających doświadczenia, wdrażających tutaj na Śląsku, nowe idee budownictwa hydrotechnicznego początku XX wieku, upowszechniających je w literaturze przedmiotu i przenoszących do inżynierii wodnej Europy.
Urządzenia zrzutowe zbiornika wodnego Leśna, sztolnie obiegowe, przelewy studzienne, upusty boczne nie znajdują analogii w budownictwie wodnym Polski. Zapora Pilchowicka należała w swoim czasie do największych w Niemczech a organizacja placu budowy zyskała powszechne uznanie. Jaz elektrowni wodnej Bobrowice I zamknięto segmentem i klapą, w elektrowni Wrzeszczyn po raz pierwszy na Śląsku i Pomorzu zastosowano turbiny systemu Kaplana, jaz zaś zamknięto oryginalną klapą. Hydrozespoły Złotnik należały w swoim czasie do najnowocześniejszych.
Rola jaką budowa zbiorników Leśnej, Pilchowic, Siedlęcina, Wrzeszczyna, Złotnik w kształtowaniu standardu technicznego i kształceniu modelu inżyniera hydrotechnika odegrała nie do końca jest doceniana. Podobnie jak miejsce sudeckich budowli hydrotechnicznych w dorobku kultury technicznej Śląska i Europy pierwszej poł. XX wieku.
Elektrownie wodne doliny Bobru stanowią zapis tego dziedzictwa i twórczą jego kontynuację. Spójrzmy na jedną z nich - na Leśną, zbiornikową na km. 97+200 rzeki Kwisa.
Elektrownia wodna Leśna stanowi element stopnia wodnego ze zbiornikiem przeciwpowodziowym o powierzchni 140 ha i pojemności 25 milionów m3 wody. Powstał w latach 1901-1905. W latach 1905-1907 u stóp zapory zbudowano elektrownię wodną. Do 1945 r. należała do przedsiębior?stwa Landes - Elek?tri-zitätswerke (LEW). Po II wojnie światowej elektrow?nię włączono do państwowej sieci energetycznej i podjęto jej eksploatację jako elektrowni szczytowej.
W 1907/1908 r. elektrownię wyposażono w 5 hydro?zes??połów z turbinami Francisa i 5 genera?to?rów prądu trój??fa?zowego o łącznej mocy 2,4 MW. W 1911 wprowadzono do elektrowni niewielki hydrozespół o mocy 0,02 MW, który służył do wzbudzania obwodów generatorów hydrozespołów nr 1-5. Po modernizacji układów sterowania generatorów na wale turbiny zamontowano w 1988 nowy generator produkujący prąd dla potrzeb własnych elektrowni i do sieci.
Do dzi?siaj zachowano wyposażenie maszynowni z lat 1907-1908, w oparciu o które elektrownia nadal pra?cuje. Utrzymano również wiele elementów wyposaże?nia dodatkowego, aparatury kontrolno-pomiarowej, etc.
Budowle hydrotechniczne elektrowni należą do unika?to?wych. Ich oryginalność przesądzają budowle zapory, przelewów studziennych - unikatowych upus?tów wód powodziowych, konstrukcja innych budowli hydro?tech?nicznych: sztolni obiegowych zapory, niecki wypa?dowej, rurociągów prowadzących wodę na turbiny, upus?tów dennych, etc. Utrzymano oryginalne mecha?nizmy napędowe zamknięć sztolni obiegowych, upus?tów, rurociągów. Walory zabytkowe zespołu podno?si również oryginalna architektura budynku elektrowni i rozdzielni, zapory, komór napędów zasuw rurociągów, upustów, budynku mieszkalnego służby wartowniczej na wysokości korony zapory.
Walory te zespół zawdzięcza temu, że autorzy projek?tu budowli hydrotechnicznych i energetycznych po?cho?dzili z otoczenia wybitnego hydrotechnika niemiec?kie?go Otto Intze. To jego uczniowie podjęli i rozwijali - po jego śmierci - opracowany przezeń program budo?wy systemu osłony przeciwpowodziowej Śląska, kom?plek?sowej gospodarki wodnej widzącej również pro?ble?matykę wyzyskania sił wodnych dla produkcji ener?gii elektrycznej. Elektrownia Leśna powstała na kan?wie konstruowanego od 1901 r. na Dolnym Śląsku pro?gra?mu ochrony przeciwpowodziowej Podsudecia - po doświadczeniach katastrofalnej powodzi 1897 r. Da?ła asumpt do budowy dalszych zbiorników prze?ciw?po?wodziowych i elektrowni wodnych.